Patella Diz Kırığı
Diz kapağı kemiğinin kırılmasıdır. Patella diz kırığı, genellikle düşme veya darbe sonucu oluşur. Dizde ani ağrı ve şişlik meydana gelir. Yürümek zorlaşır. Dizin bükülmesi ve düz tutulması engellenir. Tanı röntgen ile konur. Hafif kırıklarda alçı uygulanabilir. Ciddi kırıklarda ameliyat gerekir. İyileşme süreci fizik tedavi ile desteklenir.
Yazı İçeriği
Patella Diz Kırığı Belirtileri Nelerdir?
Diz kapağında aniden başlayan ve şiddetli şekilde hissedilen ağrı, en belirgin belirtilerdendir. Özellikle hareket ettirmeye çalışırken ağrı daha da artar. Kırık sonrası bölgede iç kanama olabilir. Bu da dizde gözle görülür şişlik ve morluk oluşmasına neden olur. Şişlik, kırığın büyüklüğüne ve dokuların hasarına bağlı olarak artış gösterebilir.
Kırık nedeniyle kişi dizini bükmekte veya düz bir şekilde uzatmakta zorlanabilir. Hatta bazı vakalarda kişi dizini hiç hareket ettiremez hale gelir. Patella diz kırığı vakalarında dizin ağırlık taşıma fonksiyonu bozulur. Bu da kişinin yürüyememesine ya da topallayarak yürümesine neden olabilir. Kırık kemik parçaları yerinden ayrılmışsa diz kapağı normal görünümünü kaybedebilir.
El ile muayenede düzensizlik ya da boşluk hissedilebilir. Kişi dizinin üzerine basmakta büyük zorluk yaşar. Ayakta durmakta zorlanır ve çömelmek neredeyse imkânsız hale gelir. Kırık sadece diz kapağında değil, çevresindeki kas, bağ ve tendonlarda da gerginliğe neden olabilir. Bu durum ağrının dizin altına ve üst kısmına yayılmasına neden olabilir. Patella kırığında, dizin düz hale getirilmesini sağlayan kuadriseps kası da etkilenir. Bu nedenle kişi bacağını düz uzatamayabilir, bu da kırığın ciddiyetini gösteren önemli bir belirtidir. Eğer bu belirtilerden biri ya da birkaçı varsa mutlaka ortopedi uzmanına başvurulmalı ve röntgen gibi görüntüleme yöntemleriyle tanı kesinleştirilmelidir. Patella diz kırığı erken tanı ve doğru tedaviyle başarıyla iyileştirilebilir.
Patella Diz Kırığı Neden Olur?
Dize alınan doğrudan ve sert bir darbe, patella kemiğinin kırılmasına neden olabilir. Örneğin, merdivenlerden düşme sırasında dizi sert bir yüzeye çarpma, araç kazasında dizin ön panele çarpması veya spor sırasında dizin darbe alması kırığa yol açabilir. Yüksek bir yerden düştükten sonra ayaklar üzerinde yere inildiğinde, diz üzerine ani ve yoğun bir yük binebilir. Bu durumda kuadriseps kasları ani kasılır ve patellayı yukarı doğru çekerken, yere çarpmanın etkisi aşağıdan geldiği için patellada kırık meydana gelebilir.
Diz eklemini açan kuadriseps kası, ani ve güçlü bir şekilde kasıldığında patella kemiğine büyük bir kuvvet uygulanır. Özellikle koşarken aniden durmak, sıçradıktan sonra ani iniş yapmak veya diz bükülü pozisyondan hızlıca kalkmak bu tip kırıklara yol açabilir. Futbol, basketbol, voleybol gibi temaslı ve ani hareket gerektiren sporlarda diz üzerine düşme ya da kas zorlanmaları patella diz kırığı yaşanmasına neden olabilir. Profesyonel veya amatör düzeyde yapılan bu tür sporlar sırasında dizin aşırı zorlanması kırık riskini artırır. Araç içi kazalarda özellikle dizlerin ön panel veya torpido kısmına çarpması kırığın sık rastlanan nedenlerinden biridir. Motosiklet kazaları da doğrudan dize gelen darbeler nedeniyle bu tür kırıklar ile sonuçlanabilir.
Kemik yapısı zayıf olan bireylerde, daha düşük şiddetli travmalar bile yol açabilir. Yaşlı bireylerde veya osteoporozu olan hastalarda bu tür kırıklar daha kolay meydana gelir. Daha önce diz bölgesine yönelik yapılan ameliyatlar, vida veya plak uygulamaları ya da geçirilmiş diz travmaları patella kemiğinin yapısını zayıflatabilir. Bu da yeniden kırık oluşumunu kolaylaştırır. Patella diz kırığı ciddi bir durumdur ve genellikle hareket kısıtlılığı ile birlikte ağrıya neden olur. Kırığın tipi ve şiddetine göre cerrahi veya alçı ile tedavi gerekebilir. Erken tanı ve müdahale, diz fonksiyonlarının korunması açısından büyük önem taşır.
Patella Diz Kırığı Teşhisi Nasıl Koyulur?
Doktor, hastanın yaşadığı travmayı, düşme şeklini, çarpma ya da darbe olup olmadığını detaylı olarak sorar. Dizde ani bir ağrı, morarma, şişlik veya hareket kısıtlılığı olup olmadığı değerlendirilir. Ayrıca daha önce yaşanan diz yaralanmaları da sorgulanır. Diz fiziksel olarak incelenir. Şişlik, hassasiyet, morluk, şekil bozukluğu gibi belirtiler araştırılır. Dizin hareket ettirilip ettirilemediği kontrol edilir. Özellikle diz kapağı üzerine bastırıldığında şiddetli ağrı olması, patella diz kırığı vakalarına işaret edebilir. Hastanın dizi düz bir şekilde kaldırıp kaldıramadığı test edilir. Eğer hasta bacağını düz şekilde kaldıramıyorsa bu, patella kırığının önemli bir belirtisi olabilir. Aynı şekilde dizin bükülmesi veya açılması sırasında oluşan ağrı düzeyi de değerlendirilir.
Röntgen, kırığın tanısında ilk başvurulan görüntüleme yöntemidir. Dizin ön-arka (AP) ve yan (lateral) grafileri çekilir. Röntgen sayesinde kırığın tipi (dikey, yatay, parçalı vs.), kırık hattının yeri ve kemik uçlarının ne kadar ayrıldığı görülebilir. Eğer kırık çok parçalıysa ya da röntgen ile net görüntü elde edilemiyorsa, bilgisayarlı tomografi kullanılır. Bu yöntem, kemik parçalarının detaylı bir şekilde görülmesini sağlar ve cerrahi planlamada önemlidir. MR, yumuşak dokuların (bağlar, kıkırdak, menisküs) değerlendirilmesinde kullanılır. Patella kırığına eşlik eden bağ yaralanmaları veya diz içi sıvı birikimleri varsa MR ile tespit edilebilir. Her kırıkta gerekmez ama komplike vakalarda tercih edilir.
Yumuşak doku hasarı veya eklem içi sıvı birikimi varsa, bazı durumlarda ultrason da teşhise yardımcı olabilir. Ancak bu genellikle MR’a alternatif olarak değil, bazı durumlarda destekleyici yöntem olarak kullanılır. Kan testleri, doğrudan kırığı göstermez. Ama travma sonrası enfeksiyon şüphesi veya sistemik yanıt olup olmadığını değerlendirmek için bazı temel kan testleri istenebilir. Sonuç olarak patella diz kırığı teşhisi; detaylı hasta öyküsü, dikkatli fizik muayene ve uygun görüntüleme yöntemleriyle konulur. En yaygın tanı aracı röntgendir ancak kırığın karmaşıklığına göre BT ve MR gibi ileri tetkikler de gerekebilir. Erken ve doğru teşhis, dizin fonksiyonlarını korumak açısından çok önemlidir.
Patella Diz Kırığı Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Eğer kırık parçaları yerinden oynamamışsa (displase değilse), cerrahiye gerek kalmadan tedavi uygulanabilir. Alçı veya dizlik kullanımı ile diz hareketsiz hale getirilerek kırığın iyileşmesi sağlanır. Genellikle 4-6 hafta boyunca bacak düz pozisyonda sabitlenir. Ağrının ve şişliğin azaltılması için düzenli olarak buz uygulanır ve bacak yüksekte tutulur. Kırık iyileşene kadar koltuk değneği kullanılarak bacağın üzerine ağırlık verilmez.
Fizyoterapi, iyileşme süreci sonrası kas gücünü geri kazanmak ve hareket açıklığını sağlamak için fizik tedavi başlatılır. Eğer kırık parçaları yer değiştirmişse, parçalı kırık varsa veya kemik düzgün kaynamayacak durumdaysa cerrahi müdahale gerekir. Açık redüksiyon ve iç tespitleme ile, kırık parçalar cerrahi olarak açılarak doğru şekilde hizalanır ve metal teller, vidalar veya plaklarla sabitlenir. Kısmi patellektomi ile, kırığın bir kısmı onarılamayacak kadar parçalanmışsa, yalnızca hasarlı bölüm çıkarılır.
Total patellektomi, çok nadir uygulanır. Patellanın tamamı kırılmış ve onarılamayacak durumdaysa tercih edilir. Rehabilitasyon ve fizyoterapi zorunlu aşamadır. İster ameliyatlı ister ameliyatsız tedavi olsun, diz fonksiyonlarını geri kazanmak için şarttır. İyileşme sürecinde ağrıyı kontrol altına almak için ağrı kesici ilaçlar verilir. Kas gevşeticiler, özellikle ameliyat sonrası oluşabilecek kas spazmlarını rahatlatmak için kullanılabilir. Kalsiyum ve D vitamini, kemik sağlığını desteklemek ve iyileşme sürecini hızlandırmak için önerilir. Sonuç olarak patella diz kırığı tedavisinde amaç, diz kapağının anatomik bütünlüğünü koruyarak işlevini yerine getirmesini sağlamaktır. Kırığın tipi ve hastanın durumuna göre en uygun tedavi planlanır. İyileşme sürecinde hastanın sabırlı olması, doktorun önerilerine uyması ve fizik tedaviye düzenli devam etmesi çok önemlidir.
